Nợ công là gì? Tìm hiểu và phân tích tác động của nợ công đến nền kinh tế Việt Nam

Nợ công là một trong những vấn đề quan trọng trong quản lý tài chính quốc gia. Việc nắm rõ khái niệm và sức ảnh hưởng của nợ công đến nền kinh tế sẽ giúp người đọc có cái nhìn sâu sắc hơn về tình hình tài chính của đất nước. Trong bài viết này, Aerariumfi sẽ cung cấp những thông tin cần thiết về nợ công, cũng như phân tích tác động của nó đến sự phát triển kinh tế – xã hội của Việt Nam.

Nợ công là gì?

Nợ công là gì?
Nợ công là gì?

Nợ công hay còn được gọi là nợ quốc gia, nợ chính phủ, chính là tổng giá trị của những khoản tiền mà chính phủ phải trả, được vay từ các tổ chức cá nhân trong và ngoài nước. Những khoản vay này thường nhằm mục đích tài trợ cho những khoản thâm hụt ngân sách hoặc dự án phát triển cơ sở hạ tầng. Để hình dung rõ hơn về quy mô của nợ công, người ta thường xem nợ công này như một tỷ lệ phần trăm so với tổng sản phẩm quốc nội (GDP).

Mục đích huy động nợ công

Việc huy động nợ công nhằm những mục đích chính như sau:

Nợ công là phương tiện chủ yếu được sử dụng trong việc phát triển kinh tế – xã hội vì lợi ích chung. Những khoản vay từ nhà nước đã được huy động sẽ phục vụ cho các mục tiêu phát triển kinh tế quốc gia mà không phải chỉ cho một cá nhân hay tổ chức nào cụ thể. Chính vì vậy, những khoản vay này cần được sử dụng một cách hợp lý nhằm hỗ trợ việc cân bằng ngân sách và phát triển kinh tế của quốc gia.

Nợ công thường phát sinh từ các cấp chính quyền chi tiêu (kể cả chi thường xuyên và chi đầu tư) mà dẫn đến việc thâm hụt ngân sách của chính phủ. Để có thể bù đắp cho những khoản thâm hụt này và phòng tránh nguy cơ lạm phát cao, chính phủ thường phải vay từ những nguồn trong và ngoài nước mà không cần phát hành tiền tệ.

Nợ công cũng đóng vai trò quan trọng trong việc tăng cường nguồn vốn phát triển cơ sở hạ tầng và phát triển kinh tế – xã hội. Nó sử dụng những nguồn tài chính nhàn rỗi từ các tổ chức, cá nhân trong nước, đồng thời cũng thu hút được sự hỗ trợ từ nước ngoài và các tổ chức tài chính quốc tế.

Phân loại nợ công

Phân loại nợ công
Phân loại nợ công

Nợ Chính phủ

Nợ chính phủ có thể được phân loại như sau:

Nợ do chính phủ phát hành các loại công trái
Nợ từ các hợp đồng vay vốn trong nước, nước ngoài
Nợ của ngân sách trung ương từ nguồn quỹ dự trữ tài chính của Nhà nước

Nợ Chính phủ bảo lãnh

Nợ chính phủ bảo lãnh bao gồm:

Nợ của doanh nghiệp được chính phủ bảo lãnh
Nợ của ngân hàng chính sách mà chính phủ đã bảo lãnh

Nợ chính quyền địa phương

Nợ chính quyền địa phương bao gồm:

Nợ từ phát hành trái phiếu của các cấp chính quyền địa phương
Nợ từ vay vốn ODA hay vay ưu đãi từ nước ngoài
Nợ của ngân sách địa phương từ ngân hàng chính sách, quỹ dự trữ tài chính và các khoản vay khác theo quy định của pháp luật về ngân sách nhà nước.

Phương thức vay nợ công

Việc vay của chính phủ thường được thực hiện thông qua nhiều hình thức như phát hành trái phiếu chính phủ hoặc vay tiền trực tiếp từ các ngân hàng thương mại, các tổ chức tài chính quốc tế như WB, IMF…

Phát hành trái phiếu Chính phủ: Theo những quy định của pháp luật hiện hành, chính phủ có thể phát hành trái phiếu nhằm mục đích huy động ngân sách từ cộng đồng. Phương thức vay nợ này thường có hiệu quả cao trong thời gian ngắn và rủi ro thấp hơn so với trái phiếu quốc tế.
Vay trực tiếp: Ngoài phương án phát hành trái phiếu, chính phủ cũng có thể vay nợ trực tiếp từ các ngân hàng thương mại hoặc các tổ chức tài chính quốc tế như IMF, WB, hoặc từ các quốc gia khác. Phương án này có thể mang lại lãi suất thấp hơn, nhưng cần xem xét kỹ lưỡng.

Nợ công được chia thành nhiều thời hạn khác nhau: dưới 1 năm (ngắn hạn), từ 1 đến 10 năm (trung hạn) và trên 10 năm (dài hạn).

Ảnh hưởng của nợ công đến phát triển nền kinh tế

Ảnh hưởng của nợ công đến phát triển nền kinh tế
Ảnh hưởng của nợ công đến phát triển nền kinh tế

Nợ công có thể vừa mang lại lợi ích vừa gây ra những tác động tiêu cực đến nền kinh tế quốc gia.

Lợi ích của nợ công

Bất kỳ khoản vay nào cũng sẽ mang đến giá trị nhất định và khi chính phủ chấp nhận vay tiền để phát triển nền kinh tế, nó đồng nghĩa với việc đã xác định rõ ràng lợi ích kinh tế mà khoản vay đó mang lại:

Nợ công gia tăng nguồn lực cho nhà nước, từ đó giúp tăng cường đầu tư vào cơ sở hạ tầng và cải thiện các điều kiện sống cho người dân. Nếu như có được chính sách huy động nợ công hợp lý, nhu cầu về nguồn vốn sẽ dần dần được giải quyết nhằm bảo đảm đầu tư vào cơ sở hạ tầng, từ đó tạo ra giá trị gia tăng cho nền kinh tế.
Việc huy động nợ công góp phần vào tận dụng được nguồn tài chính nhàn rỗi trong dân cư. Điều này sẽ đảm bảo hiệu quả kinh tế cho cả việc chung của quốc gia và cá nhân trong xã hội.
Nợ công còn thu hút sự hỗ trợ từ nguồn tài chính quốc tế, là một trong những hoạt động kinh tế đóng vai trò quan trọng cho sự phát triển của các quốc gia đang phát triển.

Tác động tiêu cực của nợ công

Bên cạnh những lợi ích đáng kể, nợ công cũng có thể gây ra những ảnh hưởng tiêu cực không mong muốn đến nền kinh tế quốc gia.

Nợ công có khả năng trở thành nợ xấu hay không sẽ phụ thuộc vào năng lực quản lý tài chính của một quốc gia. Trách nhiệm hoàn trả số nợ công sẽ gây ra áp lực lớn đến các chính sách đầu tư và chính sách thuế.

Nguồn vay dồi dào nhưng nếu không được quản lý một cách chặt chẽ thì rất dễ tạo nên nạn tham nhũng hoặc làm thất thoát nguồn tiền. Mọi hoạt động sử dụng nguồn vốn không hiệu quả đều có thể dẫn đến nhiều hậu quả nghiêm trọng như hiệu ứng domino hay nợ chồng nợ…

Khủng hoảng nợ công là gì?

Khủng hoảng nợ công chính là vấn đề tài chính, kinh tế do quốc gia đó mất khả năng trả những khoản nợ của chính phủ hoặc những khoản nợ được chính phủ bảo lãnh. Khủng hoảng nợ công bùng nổ khi chính phủ không thể duy trì những khoản nợ ở mức không an toàn đối với quy mô nền kinh tế hiện tại, đồng thời nền kinh tế cũng đạt mức tăng trưởng thấp.

Các dấu hiệu để hiện rõ tình trạng khủng hoảng nợ công:

Lãi suất trái phiếu của Chính phủ sẽ tăng mạnh và việc phát hành trái phiếu cũng trở nên khó khăn hơn.
Nguồn ngân sách thâm hụt nghiêm trọng, nợ công vượt qua ngưỡng an toàn cho phép và chính phủ không có khả năng thanh toán những khoản nợ khi đến hạn.
Hệ thống tài chính, giám sát tài chính của quốc gia không theo kịp sự biến động của thị trường tài chính và tín dụng quốc tế.
Tình trạng thoái lui đầu tư và nguy cơ xảy ra những cuộc đình công, biểu tình do lòng tin của các nhà đầu tư và người dân bị giảm sút hoặc không còn.

Hành vi vi phạm trong quá trình quản lý nợ công

Hành vi vi phạm trong việc quản lý nợ công
Hành vi vi phạm trong quản lý nợ công

Theo quy định của Luật Quản lý nợ công năm 2017, những hành vi bị nghiêm cấm trong quản lý nợ công có thể bao gồm:

Vay, cho vay, bảo lãnh không đúng với thẩm quyền hoặc chưa được các cấp có thẩm quyền cho phép, vượt phạm vi mức đã được cấp có thẩm quyền quyết định.
Sử dụng nguồn vốn vay không đúng mục đích, vượt tiêu chuẩn, định mức và không thực hiện đúng nghĩa vụ trả nợ.
Lợi dụng, chiếm đoạt, tham nhũng trong việc quản lý, sử dụng nợ công.
Làm trái quy định của Nhà nước về vấn đề quản lý nợ công, thiếu trách nhiệm gây thất thoát và lãng phí nguồn vay.
Không cung cấp hoặc cung cấp không đầy đủ, kịp thời, chính xác các thông tin về nợ công theo quy định của pháp luật.
Cản trở các hoạt động giám sát, kiểm tra, thanh tra, kiểm toán và xử lý vi phạm pháp luật về vấn đề quản lý nợ công.

Khi có những hành vi theo quy định trên thì đối tượng này đã vi phạm quy định của pháp luật về quản lý nợ công và sẽ bị xử phạt theo quy định của pháp luật.

Vi phạm pháp luật về quản lý nợ công bị xử lý như thế nào?

Khi các đối tượng có hành vi vi phạm quy định của pháp luật về quản lý nợ công sẽ bị xử lý theo quy định của pháp luật như sau:

Người đứng đầu cơ quan, tổ chức cần phải giải trình và chịu trách nhiệm khi để xảy ra vấn đề vi phạm pháp luật về quản lý nợ công của cơ quan, tổ chức. Tùy thuộc vào tính chất và mức độ vi phạm mà người đứng đầu cơ quan, tổ chức sẽ bị xử lý kỷ luật hay bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo đúng quy định của pháp luật.
Cơ quan, tổ chức, cá nhân có hành vi vi phạm pháp luật về vấn đề quản lý nợ công thì sẽ tùy vào tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử lý kỷ luật hay xử lý vi phạm hành chính hoặc sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Nếu gây thiệt hại thì cần phải bồi thường theo quy định của pháp luật.

Thực trạng nợ công Việt Nam hiện nay

Thực trạng nợ công Việt Nam hiện nay
Thực trạng nợ công Việt Nam hiện nay

Theo nghiên cứu gần đây, trong giai đoạn 2021 – 2025, tổng thu ngân sách khoảng 8,3 triệu tỷ đồng và tỷ lệ huy động vào ngân sách nhà nước bình quân không dưới 16% GDP. Trong đó, thuế và phí sẽ chiếm khoảng 13 – 14% GDP, tỷ trọng thu nội địa chiếm khoảng 85 – 86%.

Tổng chi trong giai đoạn này ước khoảng 10,26 triệu tỷ đồng, trong đó chi cho đầu tư phát triển chiếm khoảng 28% và chi thường xuyên chiếm tỷ trọng khoảng 62 – 63% tổng chi ngân sách nhà nước. Trong tổng số đó, cần phấn đấu tăng tỷ trọng đầu tư phát triển lên khoảng 29% và giảm chi thường xuyên xuống mức 60%.

Trong tổng chi cho đầu tư phát triển bao gồm có chi từ nguồn vốn nước ngoài khoảng 300 nghìn tỷ, chi từ nguồn cổ phần hóa và thoái vốn nhà nước khoảng 248 nghìn tỷ.

Giai đoạn 2021 – 2025 ước tỷ lệ bội chi sẽ khoảng 3,7% GDP, trong đó bội chi ngân sách trung ương bình quân khoảng 3,4% GDP, bội chi ngân sách địa phương khoảng 0,3% GDP và đang phấn đấu để giảm ở dưới 3,7% GDP.

Tổng mức vay trong giai đoạn này là 3,068 triệu tỷ đồng, trong đó bao gồm mức vay của ngân sách trung ương khoảng 2,9 triệu tỷ đồng, nghĩa vụ trả nợ trực tiếp của Chính phủ chiếm khoảng 1,7 triệu tỷ đồng, tổng số mức vay của ngân sách địa phương chiếm khoảng 148 nghìn tỷ đồng và mức vay của mỗi địa phương trong giới hạn, nghĩa vụ trả nợ của chính quyền địa phương chiếm khoảng 35,3 nghìn tỷ đồng.

Kết luận

Có thể thấy nợ công đóng một vai trò rất quan trọng với một nền kinh tế. Đặc biệt là những nước đang phát triển thì nguồn vay nợ công mang đến nhiều lợi ích thiết thực trong việc tái cơ cấu và xây dựng đất nước. Nhưng đây cũng chính là gánh nặng tài chính cho quốc gia.

Aerariumfi – Đơn vị chuyên tư vấn đầu tư chứng khoán và hàng hóa phái sinh uy tín tại Việt Nam

Aerariumfi là một đơn vị tư vấn đầu tư hàng hóa phái sinh và chứng khoán uy tín tại thị trường Việt Nam hiện nay. Với mong muốn mang đến sự khác biệt về chất lượng và dịch vụ. Aerariumfi cam kết luôn đồng hành trong suốt quá trình giao dịch để tư vấn hiện lực đầu tư hiệu quả nhất.

Nếu có câu hỏi thắc mắc nào về nợ công là gì? hay cần biết thêm nhiều thông tin về tài chính và hỗ trợ giao dịch đầu tư, hãy liên hệ trực tiếp đến HOTLINE 0983 668 883 để được chúng tôi hỗ trợ nhanh nhất.